«Մընգիլիկ ել»՝ 21-րդ դար

«Մենք՝ ղազախստանցիներս, միասնական ժողովուրդ ենք: Եվ մեզ համար ընդհանուր ճակատագիրը մեր «Մընգիլիկ ել»-ն է՝ մեզ արժանի և հզոր Ղազախստանը: «Մընգիլիկ ել»-ը մեր համաղազախստանյան տան ազգային գաղափարն է, մեր նախնիների երազանքը»: Սա մեջբերում է «Ղազախստանի նախաձեռնությունները» գրքից։ Ընդունեք իբրև սկիզբ:

Մարտի 27-ին Հայաստանում Ղազախստանի Հանրապետության դեսպանատունը և Գլոբալիզացիայի ու տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնը «Կոնգրես» հյուրանոցում դիվանագետների, հասարակական կազմակերպությունների, փորձագետների, գիտնականների մասնակցությամբ կազմակերպել էին կոնֆերանս՝ «Միջէթնիկ համաձայնությունը՝ որպես պետության բարգավաճման երաշխիք» թեմայով: Կար նաև մեկ այլ թեմա՝ ոչպաշտոնական, Հայաստանում Ղազախստանի դեսպան Այիմդոս Բոզջիգիտովն ավարտում է դիվանագիտական առաքելությունը և արդեն նշանակվել է Ղրղզստանի դեսպան, կոնֆերանսը մասն էր հրաժեշտի այն երկրին, որտեղ ղազախ դիվանագետը 9 տարի դեսպան է: Գլոբալիզացիայի և տարածաշրջանային համագործակցության վերլուծական կենտրոնի ղեկավար Ստեփան Գրիգորյանը նրա նոր նշանակումը որակեց Հայաստանում բեղմնավոր գործունեության գնահատական, շնորհավորանքը և ափսոսանքը միացրեց, որ Հայաստանից հեռանում է հայերի հետ բարեկամացած, բազմափորձ դիվանագետը, և հույս հայտնեց, որ նրա հաջորդը կշարունակի արդյունավետ աշխատանքը: Անդրադառնալով դեսպանի բազմամյա գործունեությանը Հայաստանում՝ Ստեփան Գրիգորյանը բազում դրվագներ հիշեցրեց Այիմդոս Բոզջիգիտովի նախաձեռնություններից և կանգ առավ հայ-ադրբեջանական շփման գծից դիպուկահարների դուրսբերման առաջարկի վրա, որ հետո դարձավ 2010-ին ԵԱՀԿ-ում նախագահող Ղազախստանի նախաձեռնություններից մեկը՝ ըմբռնում ու աջակցություն գտնելով նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի կողմից:
ՀՀ-ում Ղազախստանի դեսպան Այիմդոս Բոզջիգիտովը կոնֆերանսի թեման հիմնարար որակեց ցանկացած պետության համար, առավել ևս այն պետության, որտեղ հիմնական էթնոսի համեմատ մյուսները 40 % են: Դեսպանը հիշեցրեց, որ իր երկրում չկան էթնիկ բաժանումներ, կան Ղազախստանի քաղաքացիներ: Նա հիշեցրեց նաև Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևի ուղերձը, որ սովորաբար տարեսկզբին ուղենշում է անելիքները, բայց անցյալ տարի նոյեմբերի 11-ին հնչեց՝ ի պատասխան գլոբալ մարտահրավերների, որ ներգործում են բոլոր երկրների վրա: Նախագահն առաջարկել էր հակաճգնաժամային քայլեր՝ գլոբալ ճգնաժամից դուրս գալու համար: Ղազախստանի տնտեսությունը պետք է ճգնաժամից դուրս գա՝ իբրև դինամիկ զարգացող պետություն: Ազգային բարեկեցության հիմնադրամից, որտեղ հումքի վաճառքից 105 միլիարդ դոլար է կուտակվել, տարեկան երեք միլիարդ կհատկացվի ինֆրակառույցների կատարելագործմանը, փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացմանը, բանկերին: Ակնկալվում է 200000 աշխատատեղերի ստեղծում և արդյունաբերական ներուժի մեծացում, ավտոմայրուղիների ու երկաթուղագծերի շինարարություն: Դեսպանը կարծում է, որ միայն քաղաքացիական կայունության առկայությամբ է հնարավոր տնտեսական հաջողություններ ունենալ: Անդրադառնալով կոնֆերանսի թեմային՝ Այիմդոս Բոզջիգիտովը պատմեց, որ համաշխարհային և ավանդական կրոնների հինգերորդ համագումարն է հրավիրվելու Ղազախստանում: Համագումարի հարթակը քաղաքակրթությունների երկխոսության հնարավորություն է բոլոր մասնակիցների համար: Քաղաքացիական հասարակության կայունության շնորհիվ է Ղազախստանն աշխարհում ընկալվում իբրև տարածաշրջանային հզոր պետություն: Ղազախստանի բյուջեում մեծ գումարներ են նախատեսվում ազգային փոքրամասնությունների լեզվի և մշակույթի զարգացման համար, նույնիսկ եթե այդ փոքրամասնություններն ընդամենը 60 հոգի են, նրանց համար գնվում են գրքեր, մեթոդական գրականություն, վճարվում են մայրենի լեզուն ուսուցանող ուսուցիչները: Սոցիալական հատկացումները բյուջեում չեն կրճատվում: Ի թիվս այլ ազգությունների՝ Ղազախստանում 40000 հայ է ապրում, որ լիովին ինտեգրված են երկրի քաղաքական, հասարակական ու տնտեսական կյանքում: Այիմդոս Բոզջիգիտովը թվարկեց հայերի անունները, որ հաջողության են հասել տարբեր ոլորտներում:
ԱԺ պատգամավոր, Մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի հանձնաժողովի փոխնախագահ Մարգարիտ Եսայանի ելույթը նվիրված էր միջազգային հարաբերություններում Հայաստանի փորձին: Նա նշեց, որ աշխատանքի բերումով ազգային փոքրամասնությունների հետ շփվելու բազում առիթներ է ունենում, հանձնաժողովում ևս իբրև փորձագետներ աշխատում են տարբեր ազգությունների ներկայացուցիչներ: Պատգամավորը հավաստեց, որ Հայաստանի բոլոր քաղաքացիները ապրում են հավասար պայմաններում և այդպես է եղել միշտ. «Հայաստանում ապրող ազգային փոքրամասնություններն ունեն այն խնդիրները, որոնք ունեն Հայաստանի բոլոր քաղաքացիները՝ անկախ ազգային պատկանելությունից: Մենք նրանց համարում ենք մեզնից մեկը և որևէ տարբերություն չենք դնում մեր ու այլազգիների միջև»։ Հայաստանի միջազգային փորձին անդրադառնալով՝ նա հիշեցրեց, որ Հայաստանն իր ողջ պատմության ընթացքում գտնվել է երկու աշխարհների՝ Արևելքի ու Արևմուտքի սահմանագծին, երբեմն երկու քաղաքակրթություններ կամրջելով, երբեմն բախման խաչմերուկ դառնալով: Իր պատմության զգալի հատվածում պետականություն չունենալով՝ հայերս կարողացել ենք հոգևոր ու մշակութային հարուստ ու ինքնատիպ ժառանգություն ստեղծել, անփոփոխ պահած հոգևոր նկարագրի շնորհիվ հաղթահարել բոլոր փորձությունները և ի վերջո կերտել ազատ, անկախ պետություն: Մարգարիտ Եսայանն այն կարծիքին է, որ պատմական համատեքստից դուրս են մնում այն ազգերը, որ կորցնում են իրենց պատմամշակութային ինքնությունը:
Հայաստանում Ղազախստանի դեսպանության խորհրդական Ալմատ Տոյեկինը ներկայացրեց Ղազախստանի ժողովրդի ասամբլեան՝ որպես ազգամիջյան համաձայնության ապահովման մեխանիզմ: 20 տարում Ասամբլեան դարձել է հեղինակավոր հասարակական կառույց ազգամիջյան ու միջկրոնական հաղորդակցության համար: Եթե առաջ Ասամբլեան խորհրդակցական մարմին էր, վերջին 10 տարում դարձել է նաև օրինաստեղծ՝ խորհրդարանում ունենալով 10 պատգամավոր: Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը քանիցս ասել է, որ Ղազախստանի ժողովրդի ասամբլեան մեծ ներդրում ունի քաղաքացիական ազգի ձևավորման մեջ, լինելով ուժ, որ դիմակայում է ներքին ու արտաքին սպառնալիքներին ու մարտահրավերներին: Ղազախստանի ժողովուրդների ասամբլեան ունի գիտական-փորձագիտական խորհուրդ, հասարակական հիմնադրամ, երկու ամսագիր: Ղազախստանի բոլոր շրջաններում կան փոքր ասամբլեաներ՝ հասարակական համաձայնության կոլեգիաներ, գործում է Մայրերի խորհուրդը, որ խորհրդակցական մարմին է և զբաղվում է ընտանիքի ու կանանց խնդիրներով: Ասամբլեայի գլխավոր խնդիրը ազգամիջյան ու միջկրոնական համաձայնության ամրապնդումն է, հասարակական կյանքի կայունությունը, ազգամիջյան և միջկրոնական պետական քաղաքականության հիմքերի մշակումը, նրանց հոգևոր-մշակութային հարստացումը իրավահավասարության սկզբունքներով ու պայմաններով: 2013-ին ասամբլեան գլխավորել է Արտուշ Կարապետյանը, որ այդ պաշտոնին է հասել իր բարձր հեղինակության և հասարակական-քաղաքական ակտիվության շնորհիվ:
ՀՀ Հանրային խորհրդի ազգային փոքրամասնությունների հարցերի հանձնաժողովի նախագահ Էդուարդ Պոլատիդիսի ելույթը պիտի ներկայացներ Հայաստանը որպես ազգամիջյան համաձայնության տարածք, բայց նա ելույթը դրեց մի կողմ և որոշեց պատմել մի հույնի պատմություն, որ 1988-ին Բաքվից իբրև փախստական հայտնվեց Հայաստանում, որովհետև կինը հայ էր: Հայաստանում հույնը սկսեց զբաղվել փախստականների ու ազգային փոքրամասնությունների խնդիրներով: Պարոն Պոլատիդիսը հիշեցրեց, թե այդ տարիներին ինչպես էինք ապրում բոլորս և ինչպես էինք մի կտոր հացը կիսում բոլոր քաղցածների հետ՝ փախստական էին նրանք, հայ, ռուս, հույն, թե ադրբեջանցի: Հանրային խորհրդի անդամն ասաց, որ այսօր էլ Հայաստանում ապրում է 8000 ադրբեջանցի, նրանց ոչ ոք չի նեղացնում, բայց նրանք չեն ցանկանում հայտնի դարձնել իրենց ազգությունը: Հանրային խորհրդի անդամը պատմեց իր կյանքի պատմությունը, որ անցել է այսօրվա քաղաքական բաժանումով՝ տարբեր երկրներում ու տարբեր ազգերի մեջ: Կյանքի փորձը նրան հուշել է զբաղվել ազգային փոքրամասնությունների խնդիրներով՝ օգտագործելով տարբեր ազգերի հետ շփումների իր հարուստ փորձը:
«Ինտեգրացիա և զարգացում» ՀԿ նախագահ Արամ Սաֆարյանի ելույթը նվիրված էր Ղազախստանի արտահերթ նախագահական ընտրություններին՝ հանուն կայունության և բարգավաճման կարգախոսով: Ղազախստանը ամենազարգացած 50 երկրներից մեկն է աշխարհում, անցյալ տարի նախագահը խնդիր դրեց դառնալ առավել զարգացած 30 երկրներից մեկը մինչև 2050-ը, որ բարդ խնդիր է և պահանջում է մարդկային, ֆինանսական, կազմակերպական մեծ ռեսուրսներ: Այս տարի նշվում է Ղազախստանի Սահմանադրության 20 տարին, Սահմանադրության 72-րդ հոդվածը սահմանում է, որ նույն տարում չի կարելի անցկացնել նախագահական ու խորհրդարանական ընտրությունները: Սահմանադրությունից ելնելով՝ Ղազախստանի ժողովուրդների ասամբլեան որոշեց նախագահական ընտրությունները մեկ տարի շուտ անելու առաջարկ ներկայացնել, որպեսզի հասարակությունը ճնշումների չենթարկվի, քաղաքացիական համաձայնությունը հաստատուն մնա և պահպանվի ազգամիջյան խաղաղությունը: Պարոն Սաֆարյանի գնահատմամբ՝ այս որոշումը արժանի է հարգանքի՝ Ղազախստանը հետխորհրդային տարածքի միակ երկիրն է, որտեղ ազգամիջյան ընդհարումներ չեն եղել: «Կա՞ն այսօրվա Ղազախստանում արտաքին սպառնալիքներ» հարցին Արամ Սաֆարյանը պատասխանեց՝ կան, առաջինը Մերձավոր Արևելքից կրոնական ֆունդամենտալիզմն է, երկրորդը՝ նարկոթրաֆիկը: Կա՞ն ներքին սպառնալիքներ: Սպառնալիքներ չկան, կան մարտահրավերներ: «Ղազախստանի նախագահի պաշտոնում Նուրսուլթան Նազարբաևին այլընտրանք չկա, դա ձեզ կասի Ղազախստանի բնակչության 90 %-ը՝ ըստ ամենատարբեր հարցումների: Ղազախական հասարակության մեջ այսօր ընդդիմադիր դիրքերում գտնվողները ևս ընդունում են, որ իրենք այլընտրանք չեն գործող նախագահին, որ ազգի առաջնորդն է, և իբրև նոր բարեփոխումների նախաձեռնող պետք է ու ընտրվելու է նախագահ: Ղազախական հասարակության մեջ նրա նկատմամբ կասկածներ ու դիմակայություն չկան: Կան պոպուլիստներ, ազգայնականներ, և եթե նրանք ավելի մեծ իշխանություն ստանան երկրում, կարող են սպառնալիք լինել ազգամիջյան խաղաղությանն ու համաձայնությանը, որ հաստատվել է վերջին 20 տարում»,- կարծում է Արամ Սաֆարյանը: Նա ևս ջերմ խոսքեր ասաց դեսպան Այիմդոս Բոզջիգիտովին՝ բազմամյա արգասաբեր աշխատանքի համար, վստահ, որ հայ-ղազախական հարաբերությունների զարգացման մեջ դեսպանն արել է հնարավորն ու անհնարը և մաղթեց հաջողություններ Ղրղզստանում՝ համոզված, որ հայերն ու Հայաստանը մնալու են դեսպանի սրտում ու հիշողությունների մեջ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հ. Գ.- «Մընգիլիկ ելը» համաղազախական տան ազգային գաղափարն է, ղազախների նախնիների երազանքը, նրանց հավերժական երկիրը, դեպի ուր շարժվում են վստահ, որ Հայրենիքի ջերմությունը կրակից էլ տաք է: Եվ գուցե 2050-ից էլ շուտ հասնեն, որովհետև աշխարհում ամենաբարձր արժեքը համարում են անկախությունը:

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ